Coriolis kuvveti nedir? Nasıl Ortaya Çıkar?

Coriolis kuvveti, dünyanın dönmesi sonucunda ortaya çıkan etkinin, havayı ve suyu etkilemesi sonucu ortaya çıkan bir kuvvettir. Bu kuvvetin bir diğer adı da sapma etkidir. 1835 Yılında Gustave Gaspard Coriolis adlı Fransız bilim adamı tarafından ortaya konulmuştur ve onun adıyla anılmıştır.

Dünyamız kendi etrafında dönüşünü saatte 1609 km hızla gerçekleştirir. Aslında hepimiz bu hıza ulaşmış bir cismin üzerindeyiz ve biz de dünya ile birlikte 1609 km hızla hareket halindeyiz. Bu hızlı dönüş dünya çapında bazı etkilere sebep olabiliyor. Hava ve su gibi daha akışkan alanlarda biraz daha fazla öne çıkıyor.

Birinci plakta siyah top doğrusal hareket eder. Fakat, kırmız noktadan bakan birisi ikinci plaktaki gibi (Coriolis ve merkezkaç kuvvetinin siyah top üzerindeki etkisi ile) siyah topu eğrisel hareket ediyormuş gibi görür.

Coriolis etkisi sebebiyle kuzey yarım kürede hareket yönü soldan sağa doğru, güney yarım kürede ise sağdan sola doğru olmakta. Bu kuvvet kutuplara gittikçe artarken, ekvatorda ise etkisi azalmaktadır. Bu etki hava ve su gibi maddelerde saat yönünde yada tersinde dönerek hareket edecektir. Trofik fırtınaların aldığı şekli düşünün, işte bunun sebebi dünyanın dönüşü ile alakalıdır.

Örneğin kuzey yarım kürede yaşayan bir insan, düzgün yüzeyli (simetrik olan, her tarafı birbirine eşit durumda olan) bir lavaboda su biriktirirse ve lavabonun deliğini tıkayan tıkaçı dik bir açıyla hızlıca çekerse ortaya çıkan durumda coriolis etkisini görebilirsiniz.

Önce suyun boşalmaya başladığını ve zamanla suyun dönerek boşaldığını göreceksiniz. Dikkat ederseniz su saat yönünde soldan sağa doğru dönerek azalacaktır. Güney yarım kürede olsaydınız, bu etki tam tersi yönde olacaktı. Kutuplara yaklaştıkça bu etkinin arttığını görebilirsiniz. Ekvatora doğru ise etkisi azalacaktır ve ekvator üzerinde sıfır olacaktır.

Ekvatorda bu deneyi yaptığınızda suyun ne sağa doğru ne de sola doğru döndüğünü görürsünüz. Bunun sebebi coriolis etkisinin sıfır olmasından kaynaklanır. Su dönerek değil düz bir şekilde boşalacaktır.

İzlanda'nın güneybatı açıklarında "Soğuk ve alçak basınç" (cold low) alanlarındaki hava hareketlerinin görüntüsü. (4 Eylül 2003). Coriolis kuvvetinin etkisiyle kuzey yarım küredehava ve rüzgârın hareket yönünün sağına saptırıldığı görülmektedir.

Coriolis Etkisi Daha Çok Nerede Karşımıza Çıkar?

Lavabo örneği basit bir örnek ve etkisi çok küçük. Lavabonun yapısı, suyun akış yönü ve sizin müdahale şekliniz coriolis etkisinden daha fazla olacaktır. Bu sebeple bu örnekler daha çok olayı anlamanız için verilen örneklerdir.

Coriolis etkisini dünya üzerinde tropikal fırtınaların uydu görüntülerinde görmekteyiz ancak bu durum sürekli yaşanan bir etki değil. Bu fırtınalar bazen olur ama coriolis etkisi her gün her saat devam etmektedir.

Bu etkinin en net görüldüğü yerlerden birisi dönencelerde yer alan çöllerdir. Dünyanın dönüşü ile alakalı olarak dönencelerin olduğu yerlerde çöllerin yoğun olarak bulunduğunu bilirsiniz. Bir diğer etkisi ise uzun menzilli roketlerin hedeflerine ulaşması için bu etkinin hesaplanması gerektiğidir. Günümüz teknolojisinde bu etkisi hesaplamak daha kolay olduğu için roketlerin hedefi vurması da kolaylaşmıştır.