İlk Uçak Fabrikasına Ne Oldu Nuri Demirağ kimdir

Nuri Demirağ kimdir, Türk Havacılık Tarihinin de en önemli isimlerinden ve Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerindendir.

Türkiye’de ilk uçak fabrikasının kuruluşu, ilk sigara kağıdı üretimi, ilk yerli paraşüt üretimi gibi ilkleri gerçekleştiren, İstanbul Boğazı üzerine köprü yapılması, Keban’a büyük bir baraj yapılması düşüncelerini ilk kez gündeme getiren kişidir. Özellikle havacılık sanayisinde başarıları ile anılır.


Mehmet Nuri, Nuri Demirağ, 1886 yılında Sivas‘ın Divriği ilçesinde doğmuştur. Babası Mühürzade Ömer Bey, annesi Ayşe Hanım’dır. 1889 yılında, Babası yargıç Ömer bey attan düşerek öldü. Ortaöğrenimini Divriği Rüştiye Mektebi’nde tamamladı. Mezun olduktan sonra aynı okulda öğretmen yardımcısı olarak bir süre görev yaptı.

1903 yılında, 17 yaşındayken, Ziraat Bankası’nın açtığı sınavda başarı gösterereubesi’nde işe girdi. 1904 yılında, Koçgiri Şubesine atandı.

1906-1909 yılları arasında Erzurum vilayetinde kıtlık yaşandığında Nuri Bey, 1909’da, depolarda bırakılan buğday ve tahılları kişisel inisiyatifini kullanarak halka uygun bedelle sattı. Bu yüzden hakkında soruşturma açıldı ve aklandı.

1910 yılında, Maliye Bakanlığı’nın açtığı sınavı kazandı. İstanbul Beyoğlu Gelirler Müdürlüğü’nde varidat memuru oldu.

Taksim kışlası ve Talimhane’nin Fransızlar’a verilmesini engelledi. Hasköy Mal Müdürlüğü’ne getirildi. Maliye Mekteb-i Alisi’nde gece derslerine katılarak yüksek öğrenimini yaptı.

1918 yılında, Maliye’nin Tatavla (Kurtuluş) şubesi’ni denetlerken işgalcilerin hakaretine uğradı. Memurluktan istifa etti. Ticaret ile uğraşmaya başladı.

Yabancıların tekelinde olan sigara kağıdı işine girdi. Eminönü’de küçük bir dükkânda ilk Türk sigara kağıdı yapımını başlattı. Ürettiği sigara kağıdına “Türk Zaferi” adını verdi. Nuri Demirağ, bu ilk girişiminden büyük kazanç elde etti.

Bir yandan da 1920 yılında, Müdafa-i Hukuk Cemiyeti‘nin Maçka Şubesi’nin yöneticisi oldu.

Cumhuriyet’in ilanından sonra, Fransızlar üstlendikleri demiryolu yapımını 1926 yılında bırakınca; tapu dairesinde mühendis olan kardeşi Abdurrahman Naci Bey’i de memurluktan ayırarak birlikte bu işin müteahhitliğine başladı. Samsun–Erzurum, Sivas-Erzurum ve Afyon–Dinar hattını 1012 kilometrelik demiryolunu bir yıl gibi kısa bir sürede tamamladı. Çok dağlık ve kayalık arazide balyozlarla dağları delerek tünel açmak zorunda kalmalarına rağmen işlerini zamanında tamamladılar. Türkiye’nin 10 bin km’lik demiryolu ağının 1250 km’lik bölümünün inşasını gerçekleştirmiştir. Bu nedenle 1934 yılında kendisine Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından “Demirağ” soyadı verilmiştir.

1931 yılında, Asya’yı Avrupa’ya bağlayacak Boğaz Köprüsü projesini yaptı. Amerika’dan uzmanlar getirtti. 4 yıl süren araştırmalarının sonucunda hazırladığı projeyi Salih Bozok arcılığı ile 1934 yılında Atatürk’e götürdü. Atatürk çok beğendi. Hükümete gönderdi. Hükümet reddetti.

Yıldız Sarayı önündeki yıkık tarihi çeşmeyi yeniden ayağa kaldırdı. Bu geleneğini yıllarca sürdürdü. Toplam 43 çeşme yaptırdı.

1933 yılında, Divriği’ye enerji sağlama planlarını yaparken 1966 yılında yapımına başlanan Keban Barajı projesini ilk kez gündeme getirdi.

Nuri Demirağ, demiryolu inşaatları devam ederken bir yandan da çeşitli büyük inşaat projelerine de başladı. Karabük Demir Çelik, İzmit Selüloz, Sivas Çimento ve Bursa Merinos tesislerini, Eceabat Havalimanı’nı, Haliç kenarında İstanbul Hal Binası’nı inşa etti.

1933 yılında Bursa’da Sümerbank Merinos Fabrikası’nın yapımına başladı. Yapımcısı olduğu İzmit Seka Kağıt Fabrikası’nın temeli 1934 yılında atıldı. İstanbul Hal Binası inşaatlarının yapımını üstlendi, kısa sürede tamamladı.

1936 yılında, Beşiktaş Nuri Demirağ Uçak Atölyesi’nin temeli atıldı. Divriği’de yapılacak olan fabrika için çalışmalara başladı. Öncelikle İstanbul’da bir deneme atölyesi kurulacaktı. Bu amaçla Çekoslovak bir şirketle anlaştı. İstanbul’da Barbaros Hayrettin Paşa İskelesi’nin yanında atölye binası inşa edildi (Deniz Müzesi’nin solunda bulunan büyük sarı bina). Deneme uçuşlarını yapabilmek için Yeşilköy’deki Elmaspaşa Çiftliği’ni satın aldı ve üzerinde büyük bir uçuş sahası, hangarlar ve uçak tamir atölyesi yaptırdı. Uçuş sahası, Avrupa’nın en büyük havalimanı olan Amsterdam Havalimanı büyüklüğünde idi. Bu alan, günümüzde Uluslararası İstanbul Atatürk Havalimanı olarak kullanılmaktadır.

Türkiye’nin ilk uçak mühendislerinden “Selahattin Reşit Alan” üretilecek uçak ve planörlerin planını çizdi. 1936’da ilk tek motorlu uçak üretildi ve Nu.D-36 adı verildi. 1938’de Nu.D-38 adlı çift motorlu 6 kişilik yolcu uçağı yapıldı. 1939’da Türkiye’nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirdi.

1938 yılında, Türk Hava Kurumu, 65 planör satın almak için sipariş verdi. 65 planör kısa sürede teslim edildikten sonra; sipariş edilen NuD-36 adlı 24 eğitim uçağı tamamlanmış, deneme uçuşları İstanbul’da gerçekleşmişti.Türk Hava Kurumu Nuri Demirağ’a verdiği uçak siparişini iptal etti. Olay mahkemeye yansıdı. İki ayrı Bilirkişinin olumlu rapor yazmasına karşın THK uçakları almadı. THK’nın siparişi olan ve son olarak İstanbul’dan Eskişehir’e uçan uçakların teslimi için Eskişehir’de bir kez daha test uçuşu yapılması talep edilmiştir. Selahatiin Reşit Alan, 1938’de Nu.D-36 uçağıyla iniş yaparken, çevredeki hayvanlar hava alanına girmesin diye pistte açılan hendeği görmez ve hendeğe düşer. Reşit Alan bu kazada vefat eder. Bu kazadan sonra THK siparişi iptal etti. Nuri Demirağ, mahkemeye verdiği THK ile yıllar süren bir mahkeme sürecine girdi. Mahkeme THK lehine sonuçlandı. Ayrıca uçakların yurtdışına satılamaması için bir de kanun çıkartılır. Bu yüzden sipariş alamayan fabrika 1944 yılında kapanır.

İspanya, İran ve Irak‘tan alınan siparişler engellendi; elde kalan uçaklar hurdacıya satıldı. Nuri Demirağ’ın davayı kaybettikten sonra hükümet üyeleri ve cumhurbaşkanına mektuplar yazarak yanlışlığın düzeltilmesi için yaptığı girişimler başarısız oldu; fabrika tekrar açılamadı.

Nuri Bey, 1941 yılının Eylül ayında 12 uçaklık bir filoyu, Bursa, Kütahya, Eskişehir, Ankara, Konya, Adana, Elazığ ve Malatya rotasında uçurarak halka kendi tayyarelerimizle göklerimizi kendimizin koruyabileceğini göstermek ve onlara inanç vermek istemiştir.

1939 yılında, Cumhuriyet tarihinin en büyük depremi Erzincan‘da yaşandı. Nuri Demirağ kurtarma çalışmalarına katıldı. Depremde evlerini yitirenlere prefabrik evler yaptı.

İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde bir Uçak Mühendisliği bölümünün açılması için öncülük etti. Türkiye’nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirdi. 1941 yılında, Türk yapımı ilk uçak İstanbul’dan Divriği’ye ilk uçuşunu pilot olarak yetiştirdiği oğlu Galip Demirağ’ın kullandığı uçakta yaptı.

1942 yılında, yapımcılığını üstlendiği Sivas Çimento Fabrikası hizmete girdi.

1944 yılında, Nuri Demirağ’a ait Uçak Pisti , Fabrika ve Etüd Merkezinin bulunduğu alan istimlak edildi. Ürettiği Nu.D 38 adını taşıyan çift motorlu 6 kişilik yolcu uçağı yurt dışında büyük ilgi gördü. Dünya havacılığı yolcu uçakları a sınıfına alındı.

1945 yılında, siyasete atıldı. Milli Kalkınma Partisi’ni kurdu. Türkiye’nin Çok Partili Yaşama geçişini başlattı. 1946 yılında, seçimlere katıldı. Ancak başarı gösteremedi. MKP’nin basın tarafından engellendiğini düşünen Demirağ, bir matbaa kurarak 100 bin satacak bir gazete planladı.

1948 yılında, Milli Kalkınma Partisi’nin propagandası için bir radyo istasyonu kurmak istedi. İzin verilmedi.

1951 yılında, evsiz ve açıkta kalan Neyzen Tevfik‘e ev verdi. Amerika ve Kanada‘ya gitti. Türk Amerikan Dostluk Derneği’nde bir konuşma yaptı.

1952 yılında, Pakistan‘da yapılan İslam Kongresi’ne Türkiye’yi temsilen katıldı.

1954 yılında, Demokrat Parti listesinden Sivas milletvekili oldu. “Makam ve memuriyet güçlerini kötüye kullanarak kamu düzenini çiğneyen ve genel ahlakı bozanlar hakkında cezai yaptırım ” isteyen yasa önerisini meclise sundu.

Nuri Demirağ, 1920 yılında doğru Mesude Hanım ile evlendi. Bu evlilikten Galip ve Kayı Alp adlı iki oğlu, Mefkure, Şukufe, Süveyda, Süheyla, Gülbahar ve Turan Melek adlarında 6 kızı oldu.

Nuri Demirağ, 13 Kasım 1957 tarihinde İstanbul’da şeker hastalığı nedeni ile 71 yaşında öldü.